Συμβολή της Έφη Σειρά, Αρχιτεκτόνισσας υποψήφιας Δημοτικού Συμβούλου με την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ του Δήμου Παύλου Μελά στην Διαμόρφωση του προγράμματος της Κίνησης

Αστικό και φυσικό περιβάλλον 

στο δήμο Παύλου Μελά

Έφη Σειρά, Αρχιτέκτονας, Θεσσαλονίκη 14/4/2014

Επάνω σε χωράφια με στάρια που έκρυβαν μέσα τους χρυσά στεφάνια και αρχαία αγαλματάκια άλλων ανθρώπων άλλων εποχών, ανάμεσα σε ρέματα, νερόμυλους, μοναστήρια, στρατόπεδα, μεγάλους δρόμους, γύρω από τους πρώτους προσφυγικούς πυρήνες, άρχισε η ανοικοδόμηση του ΄60 στην εκτός των τειχών βόρεια Θεσσαλονίκη.

μοντέλο: Ακολουθώντας το μεταπολεμικό μοντέλο δημιουργίας πόλεων όπως και σε ολόκληρη τη χώρα με το γνωστό κύκλο συμφερόντων κατάτμησης, οικοπεδοποίησης και οικοδόμησης περιαστικής γης (1), τα στάρια και τα βοσκοτόπια τεμαχίστηκαν και έγιναν άφθονη φθηνή γη προς πώληση με δυνατότητα σύνδεσης με φως νερό αστικό και δουλειά δίπλα, στα μεγάλα εργοστάσια που φύτρωσαν ταυτόχρονα στην περιοχή.

υλικά: Δρόμοι με κόμβους, βαριά βιομηχανία, βιοτεχνίες, άδειες καπναποθήκες, άδεια στρατόπεδα, στάνες, νεκροταφεία, ποτάμια ανοιχτά και κλειστά, νταμάρια, μνημεία, βουνά, λόφοι, τούμπες, δασάκια, νοσοκομεία, γειτονιές με πλατείες, εκκλησίες, καφετερίες, αυλές, σχολεία, θέατρα, αυτοκίνητα και άνθρωποι είναι μερικά υλικά της σύνθεσης.

δομή: Το δομημένο περιβάλλον αναπτύχθηκε σε πολεοδομικές ενότητες που χαρακτηρίζονται από ανομοιογένεια, διαφορετικό σχέδιο πολεοδόμησης, διαφορετικούς συντελεστές δόμησης και κάλυψης, πυκνότητες, ανάγλυφο εδάφους. Άλλη η δομή της Ομόνοιας, άλλη της Νικόπολης, της Ευκαρπίας, της Πολίχνης, των Μετεώρων, των Νεοκτίστων κλπ. Κοινό χαρακτηριστικό η επικράτηση του αυτοκινήτου στο δημόσιο χώρο, η απουσία ικανοποιητικών ελεύθερων χώρων, το φτωχό λειτουργικά και αισθητικά αστικό περιβάλλον.

φυσικό ανάγλυφο: Το τοπίο της Βόρειας Θεσσαλονίκης χαρακτηρίζεται από έντονο φυσικό ανάγλυφο ξεκινώντας από βορειοανατολικά στην περιαστική ζώνη, σε συνέχεια του δάσους Χιλίων δέντρων, και νοτιοανατολικά από τα Μετέωρα, αναπτύσσεται σε λόφους και ρεματιές του Δενδροπόταμου, κατεβαίνοντας σταδιακά  το υψόμετρο και η κλίση μειώνεται  μέχρι να γίνει σχεδόν επίπεδο προς τη νοτιοδυτική γωνία στην περιοχή της Τερψιθέας και του Ευόσμου.

ρέματα: Τις τελευταίες δεκαετίες όλα τα τμήματα του Δενδροπόταμου μέσα στον αστικό ιστό, εγκιβωτίστηκαν σταδιακά σε κλειστούς αγωγούς  και στις περισσότερες περιπτώσεις έγιναν δρόμοι. Ο λόγος καταστροφής του φυσικού πλούτου τα συμφέροντα της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας και εργαλείο η τοπική αυτοδιοίκηση και οι υπηρεσίες. Γενικά δηλαδή η κοινωνία και η φύση

σε αντίθετες πλευρές.  Υπό την απειλή της πλημμύρας (λογικό αφού η δόμηση μπήκε στις κοίτες)  και με επιχείρημα την προστασία της υγείας εξαιτίας της

μόλυνσης των υδάτων, η διαδικασία συνεχίζεται, ενώ είδαμε σε πολλές περιπτώσεις οι κλειστές κοίτες να γίνονται οικόπεδα με μεγάλους συντελεστές

δόμησης, ακόμα και σχολεία να στήνονται πάνω από τους αγωγούς.

μεγάλοι δρόμοι: Τα μεγάλα έργα οδοποιίας σφράγισαν την εικόνα της πόλης στο παρόν και το μέλλον. Ο υποχρεωτικός κατακερματισμός της γης από την διέλευση υπερτοπικών συγκοινωνιακών αξόνων, την οδό Λαγκαδά με τους παράδρομους (βόρεια είσοδος της πόλης), την εσωτερική περιφερειακή, την Εγνατία, ο  σχεδιασμός της νέας εξωτερικής περιφερειακής στην περιαστική ζώνη, έχουν σαν αποτέλεσμα την απομόνωση ολόκληρων περιοχών,

«νησίδων» που μόνο με αυτοκίνητο ενώνονται με την υπόλοιπη πόλη, και στην καλύτερη περίπτωση με μια πεζογέφυρα.

υπηρεσίες: Σε αυτή τη διαδικασία παραγωγής των μεγάλων τεχνικών έργων, η καθημερινή ζωή των κατοίκων λίγο απασχόλησε το σχεδιασμό. Οι δημοτικές τεχνικές υπηρεσίες, αδύναμες και γραφειοκρατικές, επικυρώνουν την αποσπασματικότητα, την απουσία συνολικού σχεδιασμού και στην καλύτερη περίπτωση καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν τα καθημερινά.

ρύπανση: Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι το πρώτο πρόβλημα καθώς επηρεάζει άμεσα τη ποιότητα ζωής των κατοίκων, ακόμα και αν αυτό δε φαίνεται με γυμνό μάτι. Μελέτες και στατιστικές αποδεικνύουν τη σχέση προβλημάτων υγείας και δεικτών ρύπανσης στη βόρεια Θεσσαλονίκη. Ρύπανση αέρια, υδάτων, εδάφους, υπεδάφους, ακτινοβολίες. Η κακή μέχρι

τώρα διαχείριση των απορριμμάτων από τους δήμους, απειλεί να χειροτερέψει την κατάσταση.

κοινωνία: 100.000 κάτοικοι πλέον κατοικούν στην περιοχή του Δήμου Παύλου Μελά. Πολλά και έντονα κοινωνικά προβλήματα με επίκαιρο την ανεργία.

προτάσεις

Αποκτώντας συνείδηση ότι όλα συνδέονται μεταξύ τους, με αφορμή τις δημοτικές εκλογές καταγράφονται κάποιες προτάσεις για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την οργάνωση του χώρου του Δήμου Παύλου Μελά. Πολλά από αυτά στις παρούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες μπορεί να μοιάζουν εκθέσεις ιδεών. Οι λύσεις αν δεν υπάρχουν έτοιμες, τις εφευρίσκουμε. Ακριβώς επειδή οι πόροι που υπάρχουν είναι λιγοστοί, είναι ζήτημα ουσίας η διάθεσή τους. Η οικονομική κρίση έβαλε ένα φρένο στη σχέση κτισμένου άκτιστου. Αυτή τη στιγμή η εικόνα της πόλης έχει προς το παρόν σταθεροποιηθεί, και αυτό δίνει τη δυνατότητα να δούμε που πραγματικά είμαστε. Απαιτείται διαφάνεια, ενημέρωση και διαβούλευση με άξονα το συλλογικό συμφέρον και όχι μικροσυμφέροντα ή άλλα, συνεργασία τεχνικής υπηρεσίας και διοίκησης, ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Θεωρείται δεδομένη ως βασική αρχή η προώθηση της εξέτασης του φυσικού μας περιβάλλοντος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

μελέτες:. Συγκέντρωση και αξιολόγηση μελετών που έχουν υλοποιηθεί κατά καιρούς για σημεία του δήμου. Επικαιροποίηση και αξιοποίησή τους. Σύνταξη τυπικών μελετών «μοντέλων» ανάπλασης οδού, πεζοδρόμου, περιβάλλοντα χώρου σχολικής αυλής, σχολικής αυλής κλπ για οικονομία χρόνου και πόρων.

Σύνταξη συνολικού σχεδίου - οδηγού βιώσιμης ανάπτυξης όλου του δήμου (master plan) βάθους δεκαετίας, με προγραμματισμένα στάδια, σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς και το πανεπιστήμιο, με βασικό εργαλείο τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς για τα επιμέρους, με την ευθύνη των υπηρεσιών του δήμου για την ολοκλήρωση και σταδιακή υλοποίησή του. Δέσμευση πολιτών και διοίκησης (της εκάστοτε) πάνω σε μία βάση επάνω στα μεγάλα ζητήματα της περιοχής. Επιμέρους θέματα του συνολικού σχεδιασμού μπορούν να είναι τα παρακάτω:

καταγραφή δημόσιας γης: Καταγραφή της δημόσιας γης, οριοθέτηση ρεμάτων, καταπατήσεις,  καθορισμός χρήσεων, δασικών χαρτών, προστασία δημόσιας περιουσίας.

αξιοποίηση περιουσίας δήμου: προϊόντα κοινωνικού συντελεστή (διαμερίσματα), δημοτικά αναψυκτήρια, θέατρα, δημόσια κτίρια, καπνομάγαζα, πολιτιστικά κέντρα κλπ.

περιαστικό δάσος: Ο δήμος Παύλου Μελά διαθέτει ζώνη περίπου 4.200 στρ. δασικής γης, που με κατάλληλη προστασία μπορεί να αποτελέσει το δάσος της βόρειας Θεσσαλονίκης. Υπάρχει κίνδυνος να αποκοπεί λειτουργικά από την πόλη με την χάραξη της εξωτερικής περιφερειακής, με ταυτόχρονη καταστροφή του φυσικού πλούτου του ρέματος Μύλοι Ευκαρπίας.  Ζητούμενο είναι να προστατευτεί από την αυθαίρετη δόμηση, την βόσκηση, την

υλοτόμηση,  την μόλυνση, αλλά και να ενταχθεί σε ένα δίκτυο διαδρομών περιπάτων αναψυχής και ποδηλάτου που να συνδέεται αβίαστα με την πόλη, ώστε να δώσει μία νέα δυνατότητα αναψυχής στους κατοίκους. Οι διαδρομές των ρεμάτων (κυρίως ο Ξηροπόταμος) είναι πιθανοί τρόποι σύνδεσης. Καλλιέργεια εδώδιμων θάμνων και δέντρων της άγριας μεσογειακής χλωρίδας.

αστικά πάρκα: Διαμόρφωση ολοκληρωμένων προτάσεων κοινής αποδοχής για τους χώρους των πρώην στρατοπέδων για τη μετατροπή τους σε πάρκα χωρίς επιπλέον δόμηση, το αυτοκίνητο περιφερειακά, μοντέλα διαχείρισης - χρηματοδότησης, με στόχο την ουσιαστική διεκδίκησή τους και την σταδιακή αξιοποίησή τους. Σχεδιασμός και υλοποίηση σε σταδία. Δημιουργία πυρήνων αναψυχής – αθλητισμού – πολιτισμού. Προσδιορισμός των νέων στοιχείων που θα συνθέσουν την ισχυρή εξωστρεφή ταυτότητα των χώρων αυτών (φεστιβάλ, αθλητικές διοργανώσεις κλπ). Ο Ξηροπόταμος αποτελεί όριο του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου στο οποίο προβλέπεται να αναπτυχθεί

εκτεταμένος χώρος πρασίνου όπου η αξιοποίηση του νερού είναι επιθυμητή. Η ανάδειξη του υδάτινου στοιχείου μπορεί να δώσει ταυτότητα στο πάρκο. Το νερό ως αισθητικός και αναψυχικός πόρος. Δημιουργία δημοτικού αγροκτήματος.

το ρέμα ως οικοσύστημα:  Ανοιχτά ρέματα με ορθή περιβαλλοντική αντιμετώπιση για την εξυγίανση, και αξιοποίηση τους ως δημόσιους υπαίθριους χώρους αποδοσμένα στους κατοίκους της περιοχής, και όχι ανοιχτά ρέματα “κλειστά” στους κατοίκους της περιοχής, εν είδη τάφρων. Περιβαλλοντική εκπαίδευση στην παραϋδάτια χλωρίδα και πανίδα δεδομένου ότι αποτελεί βιότοπο που δίνει τη δυνατότητα για επέκταση των φυτικών και ζωϊκών αποκιών από υδρόφιλα και υδρόβια είδη. Προστασία Ξηροπόταμου από την προγραμματισμένη τσιμεντοποίηση της κοίτης εκτός αστικού ιστού, μήκους 4.000 μ.

πράσινες διαδρομές: Σχεδιασμός ενός βασικού δικτύου πεζών - ποδηλάτων σε όλο το δήμο, που ενώνει τους μεγάλους ελεύθερους χώρους, κεντρικές πλατείες, σχολεία, αθλητικά, πολιτιστικά κέντρα, περιοχές εκατέρωθεν οδικών αξόνων. Ενίοτε μπορεί να αρκεί ένα καλό φαρδύ πεζοδρόμιο. Σε κάποιες περιοχές μπορεί αυτό να ενισχύσει σημαντικά την εμπορικότητα.

αστικές αναπλάσεις: Αισθητική αναβάθμιση υφιστάμενων τοπικών κέντρων, πυρήνων τοπικής κοινωνικής, πολιτιστικής, εμπορικής ζωής, εκπαίδευσης και αθλητισμού, υλοποίηση έργων σε περιοχές υποβαθμισμένες (π.χ. πλατεία Κουντουριώτη, Ομόνοια) Ισόρροπη ανάπτυξη συνοικιών. Περιορισμός του χώρου του αυτοκινήτου στις καρδιές των συνοικιών.

ανάδειξη ιστορικών τόπων, αρχαιοτήτων, αρχιτεκτονικής κληρονομιάς

ποδήλατο: Χάραξη πολιτικής για το ποδήλατο, ενημέρωση, κυκλοφοριακή εκπαίδευση, σχεδιασμός και υλοποίηση βασικού δικτύου μέσα στον αστικό ιστό με στόχο τη μετακίνηση (οδός Λαγκαδά, λεωφόρος Δενδροποτάμου, Παπανικολή, Μπουμπουλίνας, παράδρομοι περιφερειακού, Κουντουριώτη, Περικλέους, Αγνώστου Στρατιώτη κλπ). Δράσεις για σύνδεση με κεντρικό

δίκτυο μέσω της οδού Λαγκαδά, σύνδεση δικτύου με τους γειτονικούς δήμους, δημιουργία δικτύου αναψυχής στα αστικά πάρκα (πρώην στρατόπεδα) και την περιαστική ζώνη.

σχεδιασμός για τον πεζό: Βιώσιμη κινητικότητα, ασφάλεια στην κίνηση του πεζού, ΑΜΕΑ. Προγραμματισμός μικρών έργων διευκόλυνσης ασφαλούς κίνησης πεζού και τακτοποίηση στάθμευσης, ξεκινώντας γύρω από τις πλατείες, και τα σχολικά κτίρια σε όλες τις συνοικίες.

συγκοινωνιακές υποδομές: Πέρα από τη αναμενόμενη ολοκλήρωση των μεγάλων έργων οδοποιίας, προτάσεις για την εξασφάλιση βιώσιμης κινητικότητας, διαμόρφωση λύσεων σύνδεσης περιοχών εκατέρωθεν μεγάλων οδικών αξόνων, εξέταση κυκλοφορίας δημοτικού λεωφορείου

Προστασία φυσικού περιβάλλοντος και ασφάλεια

γραφείο περιβάλλοντος: Προώθηση της εξέτασης του φυσικού μας περιβάλλοντος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών κινδύνων και την προστασία της υγείας, την παραγωγή και διάδοση πληροφοριών σχετικά με το περιβάλλον με στόχο την κατεύθυνση παρακίνηση των κατοίκων και των επιχειρήσεων προς την περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά. Περιβαλλοντική εκπαίδευση.

έλεγχος ρύπανσης: Καταρχήν δράση με στόχο την ενεργοποίηση των υφιστάμενων οργανισμών ελέγχου των ζητημάτων ρύπανσης περιβάλλοντος, είτε πρόκειται για αέρια ρύπανση είτε ρύπανση υδάτων, εδάφους, υπεδάφους, ακτινοβολίες. Κατανομή ευθυνών ανά φορέα, σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων. Δημιουργία ελεγκτικού μηχανισμού σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς της πόλης.

διαχείριση ρεμάτων, αντιπλημμυρική προστασία: αντιπλημμυρικά έργα που αντιμετωπίζουν το ρέμα ως οικοσύστημα, χρήση φυσικών υλικών, δημιουργία ταμιευτήρων νερού, λίμνες – λεκάνες εκτόνωσης πλημμυρών σε τμήματα κοίτης υπαρχόντων ρεμάτων, πόλοι έλξης των κατοίκων με τη διαμόρφωση οικολογικών πάρκων και χώρων αναψυχής (κολυμβητικοί υγρότοποι)

αντιπυρική προστασία: Δημιουργία ταμιευτήρων νερού, δικτύου πυροσβεστικών κίνησης οχημάτων, αντιπυρικών ζωνών

πολιτική προστασία: Πρόληψη, αποτροπή, οργανωμένη ανακούφιση ατυχημάτων από τεχνολογικό ατύχημα ή φυσικό κίνδυνο, Σχέδιο αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ)

ενεργειακή πολιτική, περιβαλλοντική οικονομία: Σχεδιασμός με χρήση πράσινης ενέργειας στους νέους χώρους, σύνταξη ετήσιας έκθεσης

ενημέρωσης των θεμάτων που θα αναπτυχθούν περιβαλλοντικά έξοδα, περιβαλλοντικές επενδύσεις, περιβαλλοντικά έσοδα, εξοικονόμηση πόρων.

διαχείριση απορριμμάτων: Σχεδιασμός και υλοποίηση μοντέλου ορθής διαχείρισης απορριμμάτων.

αξιοποίηση υδάτινων πόρων Από την εισαγωγική σελίδα του ΥΠΕΚΑ σημειώνουμε από κείμενο με τίτλο “Πράσινη Ανάπτυξη”: "Η επανεξέταση της υδατικής πολιτικής, η ορθή εφαρμογή του εθνικού προγράμματος προστασίας και διαχείρισης των υδάτων και η αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η λειψυδρία και η ξηρασία που αναμένεται να αυξηθούν λόγω κλιματικών αλλαγών, αναδεικνύονται ως τα πιο σημαντικά. Η εξοικονόμηση του πόσιμου νερού και η εφαρμογή προγραμμάτων προστασίας για τα ποτάμια και τις λίμνες προέχουν. Απαιτούνται πολιτικές και τεχνικές εξοικονόμησης νερού, οι οποίες θα εφαρμοστούν στον αγροτικό, τουριστικό, βιομηχανικό και αστικό τομέα.” Δίνεται η δυνατότητα να αντιμετωπιστεί ο χείμαρρος ως υδάτινος πόρος. Η γειτνίαση του Ξηροπόταμου με τον ελεύθερο χώρο του πρώην στρ. Καρατάσιου δίνει τη δυνατότητα να εξεταστεί η περίπτωση συλλογής νερού με στόχο την αναψυχή και την άρδευση των προβλεπόμενων χώρων πρασίνου.

Κίνδυνοι σε σχέση με το χρόνο και το κόστος μελετών και έργων.

Πρέπει να αντιμετωπίζονται συνολικά όλες οι παράμετροι που έχουν σχέση κάθε φορά με το αντικείμενο μελέτης, και όχι π.χ. πρώτα το κυκλοφοριακό, μετά το υδραυλικό, μετά το αρχιτεκτονικό κλπ. Το Ελαιόρεμα στην περιοχή Πυλαίας, σύμφωνα με στοιχεία του δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη, ξεκίνησε να μελετάται από το 1993 περίπου, φτάνοντας σήμερα, έστω και μετά από 20 χρόνια, να υλοποιείται η ανάπλαση των 70 περίπου στρ. της περιοχής, με το κόστος των μελετών που έχουν προηγηθεί να είναι διπλάσιο σχεδόν από το κόστος του έργου.

Οφέλη Μερικές φορές οι μεγαλύτερες αλλαγές έχουν μικρότερο κόστος. Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε πράσινα επαγγέλματα από όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, επιστήμονες, τεχνίτες, εργάτες. Μικρό το κόστος σε σχέση με το περιβαλλοντικό όφελος και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, αύξηση της αξίας γης του δήμου.

Σκόρπιες χάντρες, πολύτιμοι τόποι γι’ αυτούς που τις κατοικούν (1) , ζωντανές παλλόμενες γειτονιές, φιλόξενες ακόμα παρά τα κοινωνικά προβλήματα, οι συνοικίες που συνθέτουν τον πολεοδομικό ιστό του δήμου μας, περιμένουν το νήμα που θα τις συνδέσει μεταξύ τους και με το γίγνεσθαι της πόλης.

(1)  Φράση από κείμενο με τίτλο «Γειτονιές στην άκρη της πόλης» της Χάρις Χριστοδούλου, Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Λέκτορας ΑΠΘ, για την περιοδική έκδοση Παράλλαξη,

Έφη Σειρά , Αρχιτέκτων Μηχανικός, Θεσσαλονίκη 14/4/2014